Miasto i Gmina Gniew

Dzieje najstarsze i okres krzyżacki

Na Pomorzu Gdańskim, przy ujściu Wierzycy do Wisły, leży stara pomorska osada Gniew. Jej nazwa pojawiła się w źródłach pisanych w pierwszej połowie XII wieku, a dotyczyła osady i ziemi ordinis terram Gymeu cum tota Wansca (1229 r.), Gmewam, terram Gimen, villa Gymeu, Gymew, de Gmev. Historia ziemi położonej nad Wierzycą wiąże się z najdawniejszymi dziejami Pomorza. Wykopaliska potwierdzają istnienie licznych grodzisk i osad oraz przebieg szlaku bursztynowego, którym wędrowali kupcy z dawnego Rzymu nad Bałtyk. Od X do XII wieku nastąpił rozwój osadnictwa na terenie i w okolicy obecnego Gniewu.

Okres rozbicia dzielnicowego sprawił, że na Pomorzu powstało kilka małych księstw – Gniew w XIII wieku należał do księstwa lubiszewsko-tczewskiego. Sambor II, książę tej dzielnicy przekazał Gniew Cystersom z Oliwy, a potem zmienił swoją decyzję na rzecz Krzyżaków.

Po długim sporze pomiędzy Zakonem Krzyżackim a księciem Pomorskim Mściwojem II, na mocy ugody w Miliczu w 1282 roku, osadę Gniew wraz z ziemią przekazano Krzyżakom. Zakonnicy szybko przystąpili do tworzenia warownego miejsca, by panować nad doliną Wisły i ujściem Wierzycy.

Rozpoczęli budowę okazałego zamku i warownej osady, której w 1297 roku nadali chełmińskie prawa miejskie. W stosunkowo krótkim czasie Gniew stał się ważnym ośrodkiem administracyjnym (siedzibą komtura) i gospodarczym dla całej okolicy.

W latach 1308–1309 Gniew był bazą wypadową do ekspansji Krzyżaków na całe Pomorze. Po przegranej przez Krzyżaków bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku w Gniewie na kilka miesięcy pojawiły się wojska polskie.

W 1440 roku Gniew wraz z innymi miastami Pomorza przyłączył się do Związku Pruskiego i wypowiedział posłuszeństwo Krzyżakom, a w 1454 roku włączył się do powstania przeciw Zakonowi pod dowództwem Jana z Jani. Ostatecznie miasto i zamek 1 stycznia 1464 roku, po półrocznym oblężeniu, zostało przejęte przez wojska polskie pod dowództwem Piotra Dunina.