Miasto i Gmina Gniew

Pamiętamy o Błękitnym Generale

Dziś, 27 stycznia mija 102 rocznicy powrotu Gniewu do macierzy. Tego dnia 1920 roku, po blisko 150 latach niewoli, nadeszła chwila wyzwolenia. Wkraczające do naszego miasta wojska generała Józefa Hallera przyłączyły Gniew do państwa polskiego. To ważna w dziejach naszego miasta rocznica. I choć z powodu panującej pandemii nie możemy jej hucznie świętować, jak miało to miejsce w latach ubiegłych, szczególnie blisko dziś jesteśmy społeczności szkoły podstawowej nr 2, która dumnie nosi imię Błękitnego Generała.

Pomorze Gdańskie a w tym miasto Gniew w latach 1772 do 1920 było pod zaborem pruskim. Przez 148 lat zaborca niszczył przejawy polskości. Jednak pokolenia żyjących tu Polaków przechowały język, wiarę i kulturę ludową. Wśród nich żyła ciągle nadzieja o wolnej i niepodległej Polsce. Wybuch I wojny światowej w 1914 roku spowodował, że dotychczasowi zaborcy (Rosja, Prusy i Austria) walczyli pomiędzy sobą. To stało się nadzieją na odrodzenie Polski. Po zakończeniu wojny na mocy decyzji zwycięskich mocarstw w 1919 roku Pomorze Gdańskie zostało przyznane odradzającej się Polsce. Aktu przejęcia dokonały wojska z Frontu Pomorskiego dowodzone przez gen. Józefa Hallera tzw. „Błękitnego generała”. Gniew został przejęty 27 stycznia 1920 roku. Uroczystość przejęcia odbyła się na rynku przy udziale społeczeństwa gniewskiego, poprzedzona mszą św.

Z kalendarium Parafii św. Mikołaja w Gniewie: 27 stycznia do miasta wkroczyły wojska polskie z frontu Pomorskiego pod dowództwem płk. S. Skrzyńskiego, na rynku miasta ks. dr Antoni Wolszlegier z Pieniążkowa, kierujący Powiatową Radą Ludową, podczas uroczystości powrotu Gniewu do Polski odprawił mszę św. z udziałem przedstawicieli nowych władz polskich, wojska, stowarzyszeń, bractw i licznych mieszkańców. Uroczystość tę uświetnił chór „Lutnia”.

Pomorze, a wraz z całym regionem i Gniew wiele zawdzięczają osobie gen. Hallera. Siedemdziesiąt lat po odzyskaniu przez Gniew niepodległości,  27 stycznia 1990 r. ówczesnej Szkole Podstawowej Nr 2 w Gniewie nadano imię gen. Józefa Hallera oraz ufundowano sztandar i odsłonięto obelisk przed budynkiem. Szkoła rozpoczęła ożywioną pracę wychowawczą, informacyjną i poznawczą związaną z osobą patrona.

Rok 2013 w Samorządzie Gminy Gniew, w przypadającą wówczas 140 rocznicę urodzin gen. Józefa Hallera. został ogłoszony Rokiem Błękitnego Generała.

Józef Haller von Hallenburg urodził się 13 sierpnia 1873 r. w majątku Jurczyce pod Krakowem w rodzinie o silnych tradycjach niepodległościowych. W 1882 r. rodzina Hallerów przeniosła się do Lwowa, gdzie młody Józef rozpoczął naukę w gimnazjum niemieckim. Z myślą o nowej walce o wolność Ojczyzny udał się do wyższej realnej szkoły wojskowej w Hranicach, a następnie do akademii wojskowej w Wiedniu na wydział artylerii. W latach 1895-1912 służył w 11. pułku artylerii we Lwowie. W 1912 r. porzucił na dwa lata służbę wojskową i poświęcił się pracy społecznej – działał aktywnie w ruchu spółdzielczym, a także związał się z ruchem skautowym i Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”, pracując na rzecz militaryzacji tychże organizacji. Był prekursorem polskiego harcerstwa.  Jemu zawdzięcza harcerstwo swoją nazwę oraz bogate, oparte na życiowym credo zawołanie – „Czuwaj!”. W 1913 r. wraz z kolegami opracował wzory oznak i terminów harcerskich. Szczególny wkład wniósł w stworzenie krzyża harcerskiego, proponując połączenie w nim wzoru krzyża rycerzy zakonu maltańskiego z polskim krzyżem Virtuti Militari.

Po wybuchu I wojny światowej Haller był głównym organizatorem legionu wschodniego, powstającego we Lwowie. W lipcu 1916 r. został dowódcą  2 Brygady Legionów Polskich. 15 lutego 1918 r., protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, wraz z podległymi mu oddziałami przebił się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i połączył się z polskimi formacjami w Rosji. Następnie dowodził 5. dywizją strzelców, a wkrótce całym II Korpusem. Po bitwie kaniowskiej, w której  podległe mu wojsko zostało rozbite, Haller przedostał się do Kijowa i do Moskwy, gdzie stanął na czele polskiej komisji wojskowej.

Po przedostaniu się do Francji (1918) na polecenie Komitetu Narodowego organizował armię polską (tzw. błękitną). W 1919 r. przybył do Polski na czele 100-tysięcznej armii, która weszła w skład sił zbrojnych odrodzonej Rzeczypospolitej.

W październiku 1919 r. Hallerowi powierzono dowództwo Frontu Pomorskiego, utworzonego w celu pokojowego i planowego zajęcia Pomorza, przyznanego Polsce na mocy ustaleń Traktatu Wersalskiego. Przejmowanie ziem pomorskich rozpoczęło się 18 stycznia 1920 r. od przejęcia Torunia przez oddziały 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty. 10 lutego 1920 r. generał Haller wraz z ministrem spraw wewnętrznych Stanisławem Wojciechowskim przybył do Pucka, gdzie dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem.

Aktu przejęcia Gniewu dokonały wojska z Frontu Pomorskiego 27 stycznia 1920 r. Uroczystość przejęcia odbyła się na rynku przy udziale społeczeństwa gniewskiego, poprzedzona została mszą świętą.

W 1920 r. gen. Haller przyjął funkcję generalnego inspektora Armii Ochotniczej i został członkiem Rady Ochrony Państwa. W latach 1922-27 był przedstawicielem chrześcijańskiej demokracji w Sejmie. Po zamachu majowym został zwolniony ze służby wojskowej i przeniesiony w stan spoczynku.

Po wybuchu II wojny światowej przedostał się przez Rumunię do Francji. Oddał się do dyspozycji tworzącego się rządu gen. Władysława Sikorskiego i przewodniczył Międzyministerialnej Komisji Rejestracyjnej. W pierwszych dniach listopada 1939 r. wszedł w skład rządu jako minister bez teki. Po upadku Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. Tam w latach 1940–1943 pełnił funkcję Ministra Oświaty w Polskim Rządzie na Uchodźstwie.

Po zakończeniu wojny Józef Haller zdecydował się pozostać na emigracji i osiedlił się na stałe w Londynie, gdzie zmarł 4 czerwca 1960 r. w wieku 86 lat. Został pochowany na cmentarzu Gunnersbury. Dzięki inicjatywie polskich harcerzy z 58 TDHP "Biali" jego prochy wróciły 23 kwietnia 1993 r. do Polski i spoczęły na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.